Chọn đúng ngành, làm đúng nghề là một trong những việc quan trọng nhưng cũng khó khăn nhất trong cuộc đời mỗi người.
Tôi chọn trường đại học dựa vào điểm số. Vì học giỏi khối A nên tôi thi Bách Khoa Tp.HCM. Thời của tôi không có nhiều lựa chọn cho đại học và cũng không nhiều người thực sự quan tâm định hướng nghề nghiệp.
Nhưng đáng buồn thay sau gần 20 năm, thực trạng hướng nghiệp của Việt Nam cũng không có gì thay đổi. Khi có càng nhiều sự lựa chọn bạn càng dễ chọn sai.
Tôi đã tiếp xúc với hàng ngàn học sinh tại hơn 10 trường THPT trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh và nhận ra 5 cách phổ biến mà các bạn học sinh hiện nay dùng khi chọn trường:
1. Chọn theo điểm số: Là cách như tôi đã làm, cứ chọn trường chọn ngành dựa trên các môn học mình giỏi nhất.
- Ưu điểm: Vì dựa hoàn toàn vào học lực nên khả năng đậu sẽ cao.
- Nhược điểm: Các bạn có thể sẽ không học ngành theo đúng đam mê, sở thích của mình. Do đó các bạn sẽ không cảm thấy hứng thú khi đi học và kể cả khi đi làm. Nhiều bạn sau đó tự tìm tòi chuyển qua ngành nghề khác cho phù hợp hơn.
2. Chọn theo bạn bè: Cả nhóm bạn chơi chung cùng thi vào 1 trường để học với nhau cho vui.
- Ưu điểm: Không thấy bỡ ngỡ ở môi trường mới vì đã có bạn cũ.
- Nhược điểm: Đây có thể được xem như phương pháp tai hại nhất được sử dụng vì nó hoàn toàn không xuất phát gì từ bản thân bạn. Thực tế là khi lên đại học ai cũng có bạn mới và những mối quan hệ thân thiết cũ cũng mai một theo thời gian.
3. Chọn theo mong muốn của gia đình: Bố mẹ nghĩ rằng trường A, trường B là tốt nhất nên con cứ chọn đi.
- Ưu điểm: Không khí gia đình vui vẻ vì con cái nghe theo lời khuyên cha mẹ.
- Nhược điểm: Cha mẹ thời nay không có nhiều thời gian cho con. Nhiều cha mẹ tưởng là hiểu con nhưng thực tế hoàn toàn ngược lại. Khi vào đại học và không còn chịu kiểm soát của cha mẹ như trước, nhiều bạn trẻ chuyển ngành vì lý do: trường đó do ba mẹ chọn chứ không phải con chọn.
4. Chọn theo sở thích: Cứ thấy bản thân mình thích ngành gì thì chọn đại ngành đó.
- Ưu điểm: Bạn sẽ rất hứng thú và háo hức học tập trong thời gian đầu.
- Nhược điểm: Các bạn trẻ có tâm sinh lý thay đổi vô cùng thất thường nên nhiều khi cái bạn nghĩ mình thích nó chỉ mang tính nhất thời. Sau một thời gian bạn sẽ chuyển sang thích cái khác. Kết quả là rất nhiều bạn bỏ dỡ đại học nửa chừng vì lí do này.
5. Chọn theo lời khuyên từ thầy cô hay những người lớn xung quanh: Đây là ngành nghề tốt có tương lai sau này nên con/em cứ chọn đi.
- Ưu điểm: những người lớn quanh sẽ có kinh nghiệm sống nhiều hơn bạn nên có thể đưa các lời khuyên bổ ích.
- Nhược điểm: Tuy nhiên những người này không phải là các chuyên gia tư vấn nghề nghiệp để có thể hiểu thị trường ngành nghề và đưa ra các nhận xét chuẩn xác nhất. Các ý kiến của họ chỉ dựa trên suy nghĩ cá nhân chứ không dựa kiến thức hay bất kỳ công cụ hỗ trợ hướng nghiệp nào.
Bạn chuẩn bị hay đã lựa chọn trường như thế nào? Bạn có đang hài lòng với quyết định đó? Ở Phương tây việc tư vấn định hướng nghề nghiệp là công việc của các counsellor chuyên nghiệp. Họ định hướng dựa trên 3 yếu tố: tính cách, sở thích và năng lực.
Tính cách sẽ quyết định bạn có phù hợp với môi trường làm việc nào đó hay không. Sở thích sẽ cho bạn động lực để vợt qua các khó khăn. Năng lực sẽ quyết định khả năng thành công của bạn.
Tôi ví dụ cho bạn dễ hiểu. Nga có khả năng viết lách tốt cùng trí tưởng tượng phong phú (năng lực). Bạn này không thích giao tiếp đồng thời rất ngại xuất hiện trước đám đông (tính cách). Cô ấy đặc biệt yêu thích phim ảnh và nghệ thuật thứ 7 (sở thích). Nếu dung hoà cả sở thích, tính cách và năng lực thì nghề nghiệp phù hợp nhất với Nga sẽ là người viết kịch bản phim ảnh.
Ví dụ trên có vẻ đơn giản, nhưng trong thực tế không dể để hiểu thật rõ tính cách, sở thích và năng lực của mình. Trong trường hợp bạn vẫn đang phân vân về bản thân mình. Bài đánh giá toàn diện bản thân của First Sun là bài test hiếm hoi trên thị trường hiện nay có thể giúp bạn hiểu rõ cả 3 yếu tô trên.
Dù vậy, yếu tố cốt lõi quyết định thành công trong việc định hướng nghề nghiệp là các buổi tư vấn với chuyên gia hướng nghiệp. Sẽ có rất nhiều yếu tố mà chúng ta không thể khảo sát được như hình dáng, năng khiếu đặc biệt và sức khoẻ, v.v. Các chuyên gia sẽ giúp bạn tổng hợp thông tin từ bài đánh gía kết hợp với thông tin thu thập từ buổi tư vấn để cho bạn một cái nhìn toàn diện hơn về bản thân. Do đó, bạn cần tìm ra được một chuyên gia đáng tin cậy để hỗ trợ mình trên con đường định hướng nghề nghiệp sau này.
Trần Nhật Khoa
